(Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының сараптау комиссиясы мақұлдаған күнтізбе)
Абай: «... Қазақ та адам баласы ғой, көбі ақылсыздығынан азбайды, ақылдының сөзін ұғып аларлық жүректе жігер, қайрат, байлаулылықтың жоқтығынан азады. ... Жаманшылыққа бір елігіп кеткен соң, бойын жиып алып кетерлік қайрат қазақта кем болады. Осы жұрттың көбінің айтып жүрген «мықты жігіт», «ер жігіт», «пысық жігіт» деп ат қойып жүрген кісілерінің бәрі-пәлеге, жаманшылыққа еліртпек үшін бірін-бірі «айда батырлап!» қыздырып алады да, артын ойлантпай, азғыратұғын сөздері. Әйтпесе, құдайға терістіктен, не ар мен ұятқа терістіктен сілкініп, бойын жиып ала алмаған кісі, үнемі жаманшылыққа, мақтанға салынып, өз бойын өзі бір тексермей кеткен кісі, тәуір жігіт түгіл, әуелі адам ба өзі?»
Герольд Бельгер: «Жаратылысынан өте кеңпейіл, көбінесе қарапайым болып келетін қазақтар неге екені белгісіз өзін қумын деп есептеуге қатты әуес, тіпті қу болып көрінуге құмар және оларға өздері жұрттың бәрін алдап кете алатындай көрінеді. Алайда олардың қулығы ерке баланың қылығы тәрізді: бадырайып көзге көрініп тұрады, дәрменсіз және мағынасыз. Содан да олардың бар қулығы тек өздерін өздері алдауға ғана жетеді. Міне, осы ұдайы қу болып ойнау-тіпті де зиынсыз ойын емес. Ол ақыл-ойды тежейді. Ал ақыл мен қулықтың шығар тегі басқа-басқа. Қулықтың атасы-зымияндық. Ақылдың анасы-даналық».
|
