Сүндетке отырғызу дәстүрінің тамыры тым терең, ғасырлар қойнауына кетеді екен. Оған осыдан бес мың жыл бұрын Египет жеріндегі жартастарға салынған суреттер мен иероглифтер мысал бола алады. Сүндетке отырғызу мағнасын білдіретін Zircumzisia деген латын сөзінен шыққан сүндеттеу алғашқы кездері арабтарда діни наным-сенім ретінде жүзеге асырылған. Уақыт өте келе сүндет ислам дінін қабылдау үшін жасалатын дәстүрлі салттың біріне айналады. Сүндетке отырғызылған ұлдар нағыз мұсылман, әрі нағыз жігіт деп саналған. Ғалымдар сүндеттеу салтының мұсылман әлемінде, египеттерде исламның дін ретінде қалыптасуынан әлдеқайда бұрын болғандығын ежелгі нақты құжаттар арқылы дәлелдеген.
Кейінгі кездері бұл мұсылмандық салтына дәрігерлер көңіл аударып, сүндетке отырғызудың пайдалы екендігіне көз жеткізеді. Сүндеттелген ұлдарға өз жыныс мүшелерінің тазалығын қадағалау, оның күтімі әлдеқайда жеңіл де қолайлы болады. Оның үстіне инфекцияның пайда болуы бір пайызға азаятындығы ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Осы тақырып жөнінде тек АҚШ-та ғана жиырмадан астам ғылыми деректер жарық көрген.
Ғалымдар сондай-ақ, сүндетке отырғызу қасабаның басы мен күпегінің қабынуына әкеліп соғатын қыспакүпек (парафимоз), қылкүпек (фимоз) сырқаттарының алдын алатындығын дәлелдейді. АҚШ ғалымдарының ашқан тағы бір маңызды жаңалығы-баланы сүндеттеу СПИД-ке қарсы ем болатындығын және ВИЧ жұқпалы ауруларын жұқтыру мүмкіндігін азайтатындығын дәлелдеу. Олардың зерттеу нәтижелері бойынша сүндетке отырғызылмаған еркектердің СПИД-пен ауыру мүмкіндігі кестірілгендерге қарағанда сегіз есе жоғары болып келеді. Оның үстіне қатынасқа түскендерге жұқтыру қаупі де жоғары.
Ғалымдар «қара» құрлықтан кейбір нақты мысалдар келтіреді. Мәселен, Кения мен Замбияда ұл балалардың-10-30 пайызы ғана сүндетке отырғызылады. Ал, Вич инфекцияларын тасымалдаушылар саны олардың халқының төрттен бірін құрайды. Ал, сол Африканың әр баланы сүндетке отырғызатын Камерун, Бенин сияқты өзге елдердегі ВИЧ ауруының таралуы алты пайыздан артпайды.
Бұл мәселемен көп жылдан бері айналысып жүрген Семей мемлекеттік медицина институтының профессоры Лев Черкасский де «қазақтар жас балаларын неге сүндетке отырғызады» деген сұрағына дәйекті жауап табады. 1980 жылы ол Араб елдері ғалымдарының ұл балалардың ұмасында ақырындап, байқаусыз жыйнақталатын обырды (рак) қоздыратын смегма атты заттың біртіндеп жыныс мүшесінің рагына әкеліп соқтыратыны жайлы зерттеулерімен танысып, өзі де осы мәселемен түбегейлі шұғылданып, сүндетке отырғызудың пайдасы жайлы еңбектер жазады. Жыныстық қатынас арқылы смегманың әйелдердің онкологиялық ауруларға ұшырауына әсер ететіндігі анықталған. Әрине, денсаулықтың ең сенімді кепілі, ең алдымен тазалық сақтау екендігі айтпаса да түсінікті.
Сүндетке отырғызудың әр аймақта өз ерекшеліктері болады. Молдалар негізінен үш жастан бастап тақ сандық жасқа толған балалар қасаба күпегінің ұшын өткір пышақ немесе ұстарамен кесіп, жарасына күл сеуіп дезинфекция жасайды, қанын киіз басып тоқтатады.
Қазір көп жерде балаларын хирург мамандарға сүндеттетеді. Мәселен, Талдықорғанның «Нұр» мешітінде көпшілік балалар қамқорлық көмек ретінде тегін сүндетке отырғызылады. Мұндай операцияны тәжірибелі маман, халықаралық біліктілігі жоғары түрік хирург Абдулла Өзкай наркоз арқылы, лазерлік технология күшімен жүргізеді. Мұндай қамқорлық шаралары анда-санда да өзге де облыс орталықтарындағы мешіттерде қолға алынып тұрады.
Көпшілік ата-аналар балаларын маман-хирургтерге апарып сүндетке отырғызады. Қалай болғанда да дін қызметкерлері де, ғалым-дәрігерлер де сүндеттің тек мұсылмандық дәстүр ғана емес, денсаулыққа үлкен пайдасының барын нық сеніммен айтады.
Е. Берлібеков
|
